Przed wynalezieniem czcionki przez Gutenberga, powstawanie kolejnych książek wiązało się z ogromem pracy i było niezwykle czasochłonne. Skryptorium to miejsce w którym zakonnicy własnoręcznie przepisywali teksty, tworząc kolejne tomy. W skryptorium powstawały przede wszystkim bezcenne kroniki, w których zawarte były najważniejsze wydarzenia, pieśni i modlitwy. Jak powstawały książki i kto je przepisywał?

Co to jest skryptorium?

Aby dowiedzieć się, co to jest skryptorium, trzeba cofnąć się aż do czasów średniowiecznych. Mianem skryptorium określany był warsztat pracy skryby, czyli osoby, która przepisywała różnego rodzaju księgi. W dawnych wiekach zajmowali się tym głównie zakonnicy i to właśnie w klasztorach organizowano specjalne pomieszczenia, w których miało miejsce ręczne przepisywanie ksiąg. Powstawanie książek było wówczas niezwykle czasochłonne i wymagało olbrzymich nakładów pracy. Wiedząc już, co to skryptorium, wystarczy wyobrazić sobie, jak długo powstawała książka, by uzmysłowić sobie jej ówczesną wartość.

Z biegiem lat rozwinęła się w ten sposób kaligrafia, sprowadzająca się do niezwykle starannego, często także ozdobnego pisania tekstów. W okresie średniowiecza prawdziwe tryumfy święciła również iluminacja, czyli zdobnictwo książkowe. Przybierało ono różne formy, które zachwycają po dziś dzień wszystkich tych, którzy mieli okazję zobaczyć je na własne oczy. Swoiste dzieła sztuki powstawały właśnie w skryptorium to miejsce w którym zakonnicy przedłużali życie kolejnych dzieł, przepisując je starannie w pełnej ciszy i skupieniu.

Kto przepisywał księgi?

Cofnijmy się jeszcze na moment do definicji mówiącej, co to znaczny skryptorium. Jak już wiadomo, skryptorium to miejsce, w którym zakonnicy przepisywali księgi. I to właśnie oni zajmowali się troską o przedłużenie życia kolejnych bezcennych tomów. W skryptorium panowała zawsze bezwzględna cisza, warunkująca pełne skupienie na wykonywanej pracy. Ci, którzy ją podejmowali, nazywani byli skrybami. Warsztat pracy skryby nie był zbyt skomplikowany. Nie było tu miejsca na nowoczesne technologie i innowacyjne rozwiązania, które pojawiły się dopiero wraz z rozwojem cywilizacyjnym i technologicznym, który nastąpił wiele wieków później. Póki co jednak skryba posługiwał się wyłącznie piórem, pochodzącym od gęsi czy łabędzia. Tusz z kolei przygotowywany był z kory brzozy, wzbogaconej dodatkiem octu i wina. Tak przygotowany preparat określany był mianem inkaustu. To, na czym pisano książki, określane było wówczas mianem pergaminu. Z czego wykonywany był pergamin? Była to zręcznie wyprawiona skóra zwierząt, na której zakonnicy nanosili kolejne linijki tekstu.

Czym zajmowała się skryba?

Mówiąc o tym, co to skryptorium, warto wspomnieć również, kim był skryba. Skryba to osoba, która zajmowała się ręcznym przepisywaniem różnego rodzaju tekstów i dokumentów, niezależnie od ich charakteru. Ten swoisty zawód towarzyszy ludzkości już od wielu wieków, niezależnie od kultury i regionu świata. Postać skryby ewaluowała co prawda na przestrzeni kolejnych stuleci, ale w dalszym ciągu pełniła ona istotną rolę w społeczeństwie. Skryba, inaczej kopista, już w średniowieczu zajmował się przepisywaniem tekstów, które układały się w kolejne księgi. Ręczne kopiowanie ksiąg było wówczas jedyną szansą na ich przetrwanie. Należy podkreślić jednak, że nie była to praca wykonywana byle jak. Wystarczy raz spojrzeć na chociażby średniowieczną księgę, by przekonać się, ile pracy skryba wkładał w powierzone mu zadanie. Do dziś księgi pisane przez skrybów zachwycają starannością i pięknem wykonania.

Ruchoma czcionka, która zrewolucjonizowała dotychczasowy sposób powstawania książek, została wynaleziona dopiero w 1440 r. Spowodowało to rewolucję w sferze piśmienniczej i zakończyło odręczne przepisywanie ksiąg w zaciszach klasztornych murów. Zawód skryby powoli zaczął odchodzić do przeszłości, choć nigdy nie zniknął on całkowicie.

Jak wyglądały książki w średniowieczu?

Średniowieczne książki znacząco różniły się od tych, które znamy współcześnie. Były one pisane ręcznie przez zakonników, którzy w tym celu stworzyli nawet specjalne pomieszczenia, określane mianem skryptoriów. W zaciszu klasztornych murów powstawały prawdziwe dzieła sztuki. Bardzo szybko rozwinęła się wspomniana już kaligrafia. Czym była kaligrafia? Terminem tym określano sztukę pięknego, estetycznego i niezwykle starannego pisania. Kaligrafowane teksty pełniły nie tylko funkcje praktyczne, ale również i estetyczne. Powstające w ten sposób książki były bezcenne. Przepisywane były one na pergaminie, tworzonym ze zwierzęcej skóry. Uwagę przyciągała również okładka średniowiecznej księgi. Z reguły była ona wysadzana drogocennymi kamieniami i niezwykle bogato zdobiona. Różnego rodzaju ozdoby powstawały także na poszczególnych stronach. Były to tzw. miniatury, czyli zdobienia. To, jak były zdobione średniowieczne księgi, zależało w głównej mierze od skryby. Na ogół były to niewielkich rozmiarów rośliny i zwierzęta. Uwagę zwracał również inicjał czym był i jaką pełnił rolę? Tym mianem określano bogato zdobioną pierwszą literę tekstu, która pełniła przede wszystkim funkcję estetyczną.

Kto przepisywał księgi w średniowieczu?

W średniowieczu księgi powstawały w skryptoriach, czyli w specjalnych pomieszczeniach, służących do przepisywania kolejnych tomów. Skryptoria organizowane były początkowo wyłącznie w klasztorach i pracowali w nich wyłącznie mnisi, którzy w pełnym skupieniu oddawali się swojej pracy. Często zdarzało się, że mnich przepisywał wyłącznie jedną księgę.

Stopniowy rozwój zainteresowania księgami i chęć ich posiadania, jako symbolu bogactwa, spowodował, że skryptoria zaczęły powstawać również na dworach królewskich. Aby zostać królewskim skrybą, czyli osobą, która przepisuje różnego rodzaju księgi, nie trzeba było być już duchownym. Rolę tą zaczęli wypełniać profesjonalni skrybowie, którzy do perfekcji opanowali sztukę kaligrafii oraz iluminacji, czyli tworzenia zdobnictwa książkowego, które w okresie średniowiecza święciło prawdziwe tryumfy i zachwyca nawet dziś, pomimo ogromnego rozwoju technologiczno-cywilizacyjnego.